W dobie tak zwanych globalnych turbulencji wiele mówi i pisze się o licznych zagrożeniach dla bezpieczeństwa. Chodzi o czynniki, które warunkują bezpieczeństwo zarówno jednostki jak również całych państw i ich gospodarek. Są to zarówno determinanty wewnętrzne jak i zewnętrzne, bowiem w dzisiejszych czasach nikt nie jest w stanie uniknąć zewnętrznego oddziaływania. Tradycyjne ujęcie bezpieczeństwa państwa eksponuje właśnie zagrożenia zewnętrzne, które mogły przyczynić się do destabilizacji funkcjonującego systemu państwowego. Zagrożenia te mogą mieć różne źródła, jednak kluczowe mają charakter militarny.
Postęp globalizacji w ostatnich dwóch dekadach spowodował dalszą ewolucję współzależności między poszczególnymi obszarami bezpieczeństwa państwa i sprawił, że należy zmodyfikować ich hierarchię. Różnorodne powiązania międzynarodowe powodują, że bieżąca sytuacja jednego podmiotu jest ściśle uzależniona od postępowania oraz sytuacji innych uczestników rynku. Kluczowe znaczenie dla utrzymania bezpieczeństwa państwa ma dzisiaj zatem zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego, w tym jego najistotniejszej składowej bezpieczeństwa energetycznego.
Bezpieczeństwo ekonomiczne w systemie bezpieczeństwa państwa pierwotnie miało marginalny charakter, ograniczało się bowiem do eliminowania zagrożeń wewnętrznych, ukierunkowanych na zakłócanie poprawnego funkcjonowania wewnętrznego systemu gospodarczego, którego głównym zadaniem w obszarze bezpieczeństwa było zabezpieczenie zaopatrzenia dla tradycyjnych instytucji systemu bezpieczeństwa państwa.
Z biegiem czasu rola bezpieczeństwa ekonomicznego zaczęła ewoluować. Stało się ono (obok bezpieczeństwa militarnego i politycznego) równoprawnym filarem systemu bezpieczeństwa państwa. Dostrzeżono znaczenie siły gospodarki, jako kluczowego elementu, zapewniającego możliwości finansowania pozostałych składowych systemu bezpieczeństwa państwa.
Potęga polityczna, siła ekonomiczna oraz siła militarna są obecnie ściśle ze sobą powiązane. Zasadniczo nie może być mowy o potędze politycznej zgodnej z zasadami demokracji bez silnej gospodarki. Jednocześnie budowanie siły ekonomicznej wymaga określonej (mniejszej lub większej) interwencji państwa w celu zapewnienia stabilności wzrostu gospodarczego. Podobnie siła militarna nie może istnieć bez solidnych fundamentów ekonomicznych, pozwalających nabywać najnowszy sprzęt wojskowy, prowadzić zaawansowane badania nad nowoczesnymi technologiami, inwestować w szkolenie armii czy finansować działania wojenne. „Nigdy wcześniej siła ekonomiczna i siła militarna nie były złączone bardziej niż obecnie”.
Wszystkie powyższe uwagi, dotyczące sposobu postrzegania bezpieczeństwa ekonomicznego państwa wprost odnoszą się również do jego bezpieczeństwa energetycznego. Nie tylko dlatego, że jest ono immanentną częścią bezpieczeństwa ekonomicznego ale także dlatego, że wszystkie filary bezpieczeństwa ekonomicznego państwa są również filarami jego bezpieczeństwa energetycznego. Jednocześnie bezpieczeństwo energetyczne jest kluczowe z punktu widzenia podtrzymania filarów bezpieczeństwa ekonomicznego, tzn. międzynarodowej konkurencyjności, zdolności do samorozwoju i postępu oraz suwerenności ekonomicznej. Rozwinięcie tych zagadnień należy poprzedzić jednak kilkoma refleksjami natury ogólnej.
Po pierwsze przyjmuje się za Ustawą – Prawo energetyczne, że „bezpieczeństwo energetyczne jest to stan gospodarki, umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska”.
Po drugie kluczowym zagadnieniem z zakresu bezpieczeństwa energetycznego jest suwerenność energetyczna państwa i jego gospodarki. Powinna ona uwzględniać międzynarodowe integracyjne powiązania gospodarcze. To z kolei pozwala w większym stopniu przeciwstawiać się zewnętrznej ingerencji w kwestie gospodarcze. We współczesnym zglobalizowanym świecie zapewnienie suwerenności energetycznej we własnym zakresie dane jest nielicznym podmiotom państwowym. Większość, nie posiadająca wystarczających zasobów surowców zmuszona jest je importować. Samodzielne uzyskanie odpowiednich warunków dostaw, cen, terminów, gwarancji ciągłości jest niezwykle trudne. Zwłaszcza dla podmiotów państwowych nie dysponujących wyjątkowymi możliwościami nacisku, czy przewagami przy stole negocjacyjnym. Znacznie łatwiej jest uzyskać powyższe w ramach międzynarodowych porozumień integracyjnych.
Po trzecie powyższe rozważania naprowadzają również na problem uzależnienia energetycznego. Jest ono szczególnym przypadkiem uzależnienia od zasobów naturalnych, jednak z uwagi na kluczową rolę zasobów energetycznych zwykle wyodrębnia się je w analizie uzależnienia ekonomicznego. W obecnych czasach jest to jeden z głównych obszarów bezpieczeństwa ekonomicznego państwa. Bez odpowiednich zasobów energii nie ma wzrostu i rozwoju gospodarczego. Nie ma bezpieczeństwa i pomyślności obywateli.
Uzależnienie energetyczne ma wymiar zarówno wewnętrzny jak i zewnętrzny. Praktyka pokazuje, że należy analizować je zarówno w perspektywie czysto ekonomicznej, jak i w układzie politycznym. Ma ono zatem wielowymiarowy charakter. Uzależnienie energetyczne polega na tym, że kraj nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb energetycznych z własnych źródeł. Brak odpowiedniego stopnia dywersyfikacji źródeł pozyskiwania zasobów energetycznych (w przypadku ich braku na własnym
terytorium) powoduje, że kontrakty energetyczne mogą zostać wykorzystane do walki politycznej. Właściciel zasobów może wywierać naciski na odbiorców (uzależnionych) zarówno pod kątem ceny surowców, jak również ilości przekazywanych surowców (tzw. szantaż energetyczny), a skończywszy na braku decyzji odnośnie samego faktu dokonania transakcji.
Przeciwdziałanie uzależnieniu energetycznemu polega na dywersyfikacji źródeł zasobów energetycznych, ewentualnie na podejmowaniu działań zmierzających do wdrożenia rozwiązań substytucyjnych. Najprostszą metodą, z uwagi na stopniowe wyczerpywanie się surowców kopalnych, jest w tym przypadku stopniowe zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii w podaży energii. Ich zaletą jest to, że są praktycznie niewyczerpalne, bowiem ich zasoby są w naturalny sposób nieustannie uzupełniane.
Inaczej analizuje się wspomniane wyżej zagadnienia w dobie pokojowej koegzystencji państw, w której relacje międzynarodowe regulowane są przez powszechnie respektowane umowy dwu czy wielostronne. Zupełnie inne są zaś wnioski z owych analiz w czasach konfliktów, gdzie wiele z wcześniej wypracowanych porozumień przestaje obowiązywać a solidni, wydawałoby się, partnerzy biznesowi realizują politykę nie do zaakceptowania.
Tego typu sytuacje zmuszają do poszukiwania nowych rozwiązań, Rozważenia tych, które z różnych przyczyn wcześniej nie były brane pod uwagę, były eliminowane jako gorsza alternatywa czy też były wykorzystywane tylko w pewnym stopniu. Niestety wiąże się to zazwyczaj również z większym obciążeniem społeczeństwa kosztami pozyskania energii, bowiem nowoczesne rozwiązania są zazwyczaj droższe
Tego typu polityka może spotkać się i rzeczywiście w większości państw spotyka się z naturalnym oporem społecznym. Szczególnie w czasach kryzysów gospodarstwa domowe niekoniecznie chcą brać na siebie dodatkowy ciężar partycypacji w procesie dywersyfikacji źródeł energii. Procesie, który zazwyczaj wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów.
W powyższym kontekście niezwykle ważna jest edukacja. Proces ten powinien skupiać się na informowaniu możliwie szerokich mas społecznych na temat kosztów, w tym przyszłych, uzależnienia energetycznego oraz korzyści płynących z dywersyfikacji źródeł energii, w tym z inwestycji w odnawialne źródła.
Think tank GreenPoland.tech zajmuje się szeroko pojętą ekologią, dostawami energii, pozyskiwaniem jej zarówno ze źródeł odnawialnych jak i paliw kopalnych. Główną działalnością think tanku jest wykorzystywanie metod badawczych do rozwiązywania problemów praktycznych z jakimi borykają się organy władzy publicznej. GreenPoland.tech prowadzi prace badawcze w zespołach interdyscyplinarnych z udziałem prawników, ekologów, urzędników, socjologów, ekonomistów i praktyków (osób pracujących m.in. w sektorze energetyki). Na podstawie wspólnej pracy opracowuje raporty oraz założenia zmian legislacyjnych zawierających postulaty określonych zmian w przepisach w zakresie ochrony środowiska i energetyki. Powstałe dokumenty zostają przesyłane do władz centralnych, władz samorządowych, instytucji oraz NGO działających w tych obszarach. W taki sposób proponując rozwiązania na wiele problemów społecznych, ekonomicznych i ekologicznych.
Zapoznaj się z raportami GreenPoland.tech – Think Thank obywatelski .
Wejdź i pobierz za darmo raporty GreenPoland.tech
Działalność sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.