W dniach 20–21 września 2021 roku odbyła się zorganizowana przez Instytut De Republica konferencja „Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie – traktat ryski z perspektywy 100 lat”, która miała za zadanie przypomnieć, jak ważną w naszych dziejach i walce o utrzymanie niepodległości była zwycięska wojna z bolszewikami w 1920 roku, zakończona podpisaniem traktatu pokojowego w Rydze w marcu 1921 roku.
„Wzrastanie w sąsiedztwie imperialnej potęgi, jaką jest Rosja, było, jest i zapewne pozostanie fatum naszej polityki”
Zwycięstwo Ententy w Wielkiej Wojnie, przypieczętowane podpisaniem 28 czerwca 1919 roku traktatu pokojowego w Wersalu, nie przyniosło Polsce uregulowania sprawy związanej ze wschodnią granicą. Po ledwie odzyskanej przez nas niepodległości, po licznych próbach załatwienia sprawy na szczeblu dyplomatycznym, doszło do strać militarnych zwanych Wojną polsko-bolszewicką. – „Zawarty 18 marca 1921 roku traktat ryski to jedno z tych wydarzeń, które zwłaszcza dziś domagają się pilnej debaty. (…) Jak w soczewce skupia on wszystkie wyzwania polskiej polityki wschodniej, których aktualność nie gaśnie mimo 100 lat od momentu jego zawarcia. (…) Wiktoria warszawska z 1920 roku uchroniła przed anihilacją nie tylko młode państwo polskie, ale ocaliła również Europę przed zalewem czerwonej fali bolszewizmu. (…) Nie mam śmiałości, by podejmować się oceny traktatu ryskiego i decyzji, jakie podejmowali nasi dyplomaci. Ale wiem jedno. Bez ciągłej refleksji nad tamtymi wydarzeniami Polska nie ma szans na mądrą politykę wschodnią” – napisał Premier Mateusz Morawiecki w liście skierowanym do uczestników konferencji.
Traktat ryski oczami Europy i ówczesnej Polski.
W konferencji udział wzięli uznani badacze dziejów dyplomacji, stosunków polsko-sowieckich oraz dziejów politycznych i wojskowych tamtych czasów. Pierwszy dzień poświęcony był spojrzeniu na traktat ryski z perspektywy Zachodu oraz państw sąsiadujących. Na polityczne aspekty walki Polski o kształt polskiej granicy wschodniej wskazał w swoim wystąpieniu prof. dr hab. Mariusz Wołos, który wraz z prof. dr. hab. Markiem Kornatem jest autorem pierwszej, pełnej biografii polskiego ministra spraw zagranicznych – Józefa Becka. Sam prof. Marek Kornat – wybitny badacz dziejów dyplomacji poświęcił swój wykład przedstawieniu opinii rządów mocarstw zachodnich (Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i Stanów Zjednoczonych) na podpisany przez Rzeczpospolitą pokój z Sowietami. Wątek francuski pogłębiła w swoim referacie prof. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska, a hiszpańskie spojrzenie ukazał dr hab. Jan Ciechanowski. Wątki niemieckie w kontekście traktatu ryskiego poruszyli trzej historycy: dr hab. Aleksander Stempin (prof. WSE), prof. dr hab. Bernd Martin i prof. dr hab. Eugeniusz Cezary Król. W drugim dniu obrad ukazane zostały reakcje polskich polityków i ugrupowań politycznych na traktat ryski. Stosunek Józefa Piłsudskiego do traktatu przedstawił w swoim wystąpieniu prof. dr hab. Włodzimierza Suleja, z kolei prof. dr hab. Jan Żaryn wyłożył słuchaczom pogląd Narodowej Demokracji na ten problem.
Polski Wersal
Traktat ryski z 18 marca 1921 roku nie tylko kończył wojnę polsko-sowiecką i ustalał przebieg gra-nicy. Określał też zasady rewindykacji dóbr kultury i nauki z Rosji sowieckiej. Umożliwił powrót do Polski wielu istotnych dóbr, w tym: arrasów wawelskich, Metryki Koronnej, wielu rękopisów z Biblio-teki Załuskich, gabinetu rycin króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, obrazu bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki czy miecza koronacyjnego polskich królów (zwanego „Szczerbcem”).
***
Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.
We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut de Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych.
Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów. Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym i wydawniczym dla tak niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.